Giáo án Giáo dục công dân Lớp 10 - Bài 10: Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa (Tiết 2) - Trường THPT Trần Phú

Nội dung text: Giáo án Giáo dục công dân Lớp 10 - Bài 10: Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa (Tiết 2) - Trường THPT Trần Phú

1. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 Ngày soạn: 5/1/2020 Tiết: 24 Bài 10: NỀN DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA (tiết 2) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Về kiến thức - Nắm được nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực chính trị, văn hóa-xã hội ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Nêu được hai hình thức cơ bản của dân chủ là dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp (dân chủ đại diện). - Hiểu được vai trò của pháp luật đối với Nhà nước, xã hội và công dân. 2. Về kỹ năng - Biết thực hiện quyền làm chủ trong các lĩnh vực chính trị, văn hóa - xã hội phù hợp với lứa tuổi. 3. Về thái độ -Tích cực tham gia các hoạt động thể hiện tính dân chủ phù hợp với lứa tuổi; phê phán các hành vi, luận điệu xuyên tạc, chống lại nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. II. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM - Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực chính trị, văn hóa - xã hội ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Hai hình thức cơ bản của dân chủ là dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp. III. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY - Phương pháp thuyết trình. -Phương pháp vấn đáp. -Phương pháp thảo luận nhóm. -Phương pháp giải quyết tình huống. IV. PHƯƠNG TIỆN GIẢNG DẠY - Sách giáo khoa GDCD lớp 11. Sách giáo viên GDCD lớp 11. - Sách hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng môn GDCD THPT. V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức lớp 2. Kiểm tra bài cũ Câu hỏi: Em hãy trình bày những nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực chính trị? Gợi ý trả lời: Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực chính trị được thể hiện ở những quyền sau: - Quyền bầu cử và ứng cử vào các cơ quan quyền lực Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội. - Quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận các vấn đề chung của Nhà nước và địa phương. - Quyền kiến nghị với các cơ quan Nhà nước, biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân. - Quyền được thông tin, tự do ngôn luận, tự do báo chí. - Ngoài ra, dân chủ trong lĩnh vực chính trị còn được thể hiện ở quyền giám sát hoạt động của các cơ quan Nhà nước, quyền khiếu nại, tố cáo của công dân. 3. Dạy bài mới 3.1. Giới thiệu bài học Mục tiêu của cách mạng nước ta là tiến đến một xã hội dân chủ thực sự, đồng thời dân chủ còn là động lực để giúp chúng ta giành lấy những thắng lợi to lớn. Từ đây, một
2. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 vấn đề mới nảy sinh cần thiết phải tìm hiểu, đó là nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình theo những phương thức nào? Hay nói cách khác, để tham gia vào công việc chung của Nhà nước, xã hội, nhân dân có thể tham gia dưới những hình thức nào? Tiết 2 của bài học “Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa” sẽ giúp chúng ta trả lời những câu hỏi trên. 3.2. Tổ chức dạy bài mới: Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng Hoạt động 1: GV sử dụng phương pháp thuyết c. Nội dung cơ bản của dân trình kết hợp với vấn đáp để giảng dạy nội dung chủ trong lĩnh vực văn hóa cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực văn hóa, xã hội (15 phút) GV hỏi: Vào ngày nghỉ gia đình em thường đi chơi ở đâu? HS trả lời: Đi xem phim, xem nghe nhạc, đi công viên. GV hỏi: Nhà văn, nhà báo hay một tác giả sáng tác thơ văn được đăng bài thì có quyền lợi gì? HS trả lời: Nhận nhuận bút, độc quyền về tác phẩm. GV bổ sung: Tất cả mọi người đều có quyền tham gia vào đời sống văn hóa và được hưởng lợi ích sáng tạo văn hóa nghệ thuật của chính mình. GV hỏi: Vậy em hãy kể ra các quyền của công dân - Quyền được tham gia vào đời trong lĩnh vực văn hóa? sống văn hóa. HS trả lời: Quyền tham gia, quyền hưởng lợi ích từ - Quyền được hưởng các lợi sáng tạo của chính mình, quyền sáng tác. ích từ sáng tạo văn hóa, nghệ GV kết luận và ghi bảng: thuật của chính mình. - Quyền sáng tác, phê bình văn học, nghệ thuật. GV chuyển ý: Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa không d. Nội dung cơ bản của dân thể phát triển đầy đủ khi chỉ phát triển trong lĩnh vực chủ trong lĩnh vực xã hội kinh tế, chính trị, văn hóa mà nó còn gắn liền với lĩnh vực xã hội. Như vậy dân chủ trên lĩnh vực xã hội được thể hiện như thế nào? GV hỏi: Em hãy trình bày nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực xã hội? Cho ví dụ. HS trả lời: Đảm bảo những quyền xã hội của công dân. Ví dụ: Chính sách con thương binh, liệt sĩ; công dân từ 15 tuổi trở lên được ký hợp đồng lao động; GV bổ sung: Điều 6 Luật lao động quy định: Người lao động là người ít nhất đủ 15 tuổi, có khả năng lao động và có giao kết hợp đồng lao động. - Nội dung: Đảm bảo những Nhà nước ta miễn học phí đối với các trường công quyền công dân. lập, hỗ trợ học phí đối với các trường dân lập; mỗi năm được trợ cấp mua sách vở, đồ dùng học tập là 250.000 đồng (đối với cơ sở giáo dục phổ thông);
3. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 mỗi tháng được trợ cấp 180.000 đồng. GV kết luận và ghi bảng: GV hỏi: Biểu hiện của dân chủ trong lĩnh vực xã hội được thể hiện như thế nào? HS trả lời: Quyền lao động, quyền bình đẳng nam nữ, quyền được hưởng an toàn xã hội và bảo hiểm xã hội, quyền được hưởng chế độ bảo vệ sức khỏe, quyền được bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi, - Biểu hiện: quyền được bảo đảm về vật chất và tinh thần khi + Quyền lao động. không còn khả năng lao động. + Quyền bình đẳng nam nữ. GV bổ sung: + Quyền được hưởng an toàn Những biểu hiện của quyền làm chủ của nhân dân ta xã hội và bảo hiểm xã hội. trong lĩnh vực xã hội đã cho thấy rõ tính ưu việt của + Quyền được hưởng chế độ nền dân chủ nước ta khi quan tâm đến mọi vấn đề bảo vệ sức khỏe. liên quan đến cuộc sống thường nhật của nhân dân. + Quyền được bảo đảm về mặt GV kết luận và ghi bảng: vật chất và tinh thần khi không còn khả năng lao động. + Quyền bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi, về cống hiến và hưởng thụ của các thành viên trong xã hội. GV kể chuyện “Hội nghị Diên Hồng” (xem Tư liệu tham khảo ở phụ lục) và dẫn dắt để chuyển ý: Việc vua Trần xin ý kiến của các cụ bô lão chính là một hình thức dân chủ, vì nó thể hiện quyền tham gia một cách tích cực của nhân dân trước những vấn đề trọng đại của đất nước. Cũng chính nhờ khai thác quyền làm chủ của nhân dân đã giúp vua tôi nhà Trần phát huy được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo nên thế lực vô cùng to lớn, làm nên chiến thắng cả ba cuộc xâm lược của quân Nguyên Mông. Bên cạnh phản ánh tầm quan trọng của dân chủ, câu chuyện “Hội nghị Diên Hồng” cũng đã cho thấy, ở một khía cạnh nào đó, vua Trần đã sử dụng hình thức dân chủ gián tiếp người được hỏi là đại diện cho toàn dân ở khắp các địa phương trong cả nước. Vậy dân chủ gián tiếp là gì? Trực tiếp là gì? Giữa chúng có sự khác nhau ra sao? Làm thế nào để nhà nước ta ngày càng sử dụng hiệu quả các hình thức dân chủ trong quá trình xây dựng đất nước. Hoạt động 2: GV sử dụng phương pháp thảo luận 3. Những hình thức cơ bản nhóm để tìm hiểu các hình thức cơ bản của dân của dân chủ chủ (20 phút) a. Dân chủ trực tiếp GV chia lớp thành 4 nhóm, cử nhóm trưởng, thư kí. Trao phiếu học tập có ghi câu hỏi, yêu cầu các nhóm thảo luận.
4. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 Nhóm 1: Thế nào là dân chủ trực tiếp? Cho ví dụ. Nhóm 2: Những hình thức phổ biến của dân chủ trực tiếp ngày nay? Cho ví dụ minh họa cụ thể. Nhóm 3: Thế nào là dân chủ gián tiếp? Hãy nêu những hình thức dân chủ gián tiếp mà em biết? Nhóm 4: Hai hình thức dân chủ trực tiếp và gián tiếp có mối quan hệ như thế nào? Hết giờ thảo luận (6 phút), GV yêu cầu các nhóm trả lời kết quả thảo luận: Nhóm 1: Dân chủ trực tiếp là hình thức dân chủ nhân dân thảo luận, biểu quyết, tham gia trực tiếp vào công việc của cộng đồng, của Nhà nước. Ví dụ: Công dân bầu trưởng thôn, tổ trưởng dân phố, bầu cử hội đồng nhân dân các cấp; lớp 11/4 cùng nhau bàn - Dân chủ trưc tiếp là hình thức bạc kế hoạch cắm trại của lớp. dân chủ với những quy chế, GV bổ sung: Dân chủ của Thụy sĩ (xem phụ lục). thiết chế để nhân dân thảo GV kết luận và ghi bảng: luận, biểu quyết, tham gia trực tiếp quyết định công việc của cộng đồng, của Nhà nước. Nhóm 2: Các hình thức phổ biến của dân chủ trực tiếp là: + Trưng cầu ý dân: Là khi nhà nước quyết định một vấn đề quan trọng thường đem ra bàn bạc, lấy ý kiến của đại đa số nhân dân.Ví dụ: Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể; Xây dựng đường tàu cao tốc + Thực hiện sáng kiến pháp luật. Ví dụ: Người dân được tham gia xây dựng, sửa đổi, bổ sung các điều luật. + Hình thức nhân dân tự quản, xây dựng và thực hiện các quy ước, hưởng ứng phù hợp với pháp luật. Ví dụ: Quy định của tổ dân phố nơi em ở về khu phố văn minh, nề nếp và thực hiện gia đình có lối sống - Các hình thức phổ biến của văn hóa. dân chủ trực tiếp là: GV nhận xét, bổ sung: Ví dụ: Bộ GD - ĐT trưng cầu + Trưng cầu ý dân. ý dân về đổi mới chương trình SGK. + Thực hiện sáng kiến pháp GV kết luận và ghi bảng: luật. + Hình thức dân chủ tự quản, xây dựng và thực hiện các quy ước phù hợp với pháp luật. Nhóm 3: Dân chủ gián tiếp là hình thức dân chủ b. Dân chủ gián tiếp (dân chủ thông qua quy chế, thiết chế để nhân dân bầu ra đại diện) những người đại diện thay mặt mình quyết định công việc chung của cộng đồng, của Nhà nước. Ví dụ: Bỏ phiếu đại biểu Quốc hội. GV bổ sung: Ví dụ: Bí thư Đoàn đưa ý kiến của lớp lên Ban chấp hành Đoàn trường. - Dân chủ gián tiếp là hình
5. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 GV kết luận và ghi bảng: thức dân chủ thông qua những quy chế, thiết chế để nhân dân bầu ra những người đại diện thay mặt mình quyết định các công việc chung của cộng Nhóm 4: Có mối quan hệ mật thiết với nhau, mang đồng, của Nhà nước. tính quần chúng nhân dân rộng rãi và phản ánh nguyện vọng của quần chúng nhân dân. GV bổ sung: Cả hai đều là hình thức của chế độ dân chủ, có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nó mang tính quần chúng nhân dân rộng rãi và phản ánh nguyện vọng của quần chúng nhân dân. Cần kết hợp sử dụng tốt cả 2 hình thức để phát huy tối đa hiệu quả của nền dân chủ XHCN. - Dân chủ trực tiếp và dân chủ GV kết luận và ghi bảng: gián tiếp đều là hình thức của dân chủ có mối quan hệ mật GV bổ sung: thiết với nhau. Là học sinh, để góp phần thực hiện lối sống dân chủ, các em cần: + Luôn lắng nghe ý kiến ở các cuộc thảo luận những vấn đề của lớp, trường hay tổ dân phố nơi em ở, tham gia đóng góp ý kiến vào công việc lớp, trường, khu phố. + Luôn tôn trọng ý kiến mọi người. +Có thái độ phê phán, chống lại quan điểm sống lạc hậu, còn mang nặng tàn dư của xã hội phong kiến. BÀI TẬP LUYỆN TẬP 1. GV đưa ra bài tập sau: Trong buổi đại hội trụ bị lớp 12/3, Ban cán sự lớp thông qua danh sách bầu cử cho cả lớp đóng góp ý kiến để chuẩn bị cho đại hội chính thức sắp tới. Giữa lúc cả lớp đang bàn tán xôn xao thì bạn Nam quay sang bạn An ngồi bên cạnh nói: “Năm ni là năm cuối cấp, chủ yếu lo học để thi đậu là chính, còn ai làm gì thì mặc kệ, có liên quan gì tới tụi mình đâu”. Bạn An đáp: “Cậu nói đúng đó, với lại bầu cử cho có thôi chứ ai làm thì đã được chỉ định từ trước rồi, mình có góp ý cũng chừng đó chuyện ”. Câu hỏi: Em có nhận xét gì về ý kiến của hai bạn? Vì sao? 2. Điền dấu (X) vào ô Đ (đúng) hoặc S (sai). STT Câu hỏi Đ S 1 Dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân. 2 Nền dân chủ XHCN được thực hiện trên các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. 3 Nền dân chủ XHCN mang bản chất giai cấp nông dân. 4 Trưng cầu ý dân là hình thức dân chủ trực tiếp. 5 Nền dân chủ XHCN dựa trên hệ tư tưởng của giai cấp công nhân.
6. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 VIII. PHỤ LỤC Tư liệu tham khảo HỘI NGHỊ DIÊN HỒNG Vua Trần Nhân Tông sai mời mỗi hương, huyện một bô lão để về Kinh bàn việc nước. Có cụ râu tóc bạc phơ, đi phải chống gậy nhưng tất cả đều rất hăng hái. Nhà vua sai mở tiệc tại Diên Hồng, tiệc tan, vua trịnh trọng nói với các bô lão: Nước Đại Việt ta là một nước nhỏ ở Phương Nam, luôn bị giặc ngoài nhòm ngó, xâm lăng. Nhưng dân ta chưa bao giờ chịu khuất phục. Tuy vậy chưa lần nào thế giặc mạnh và giặc hung hãn như lần này. Chúng định kéo năm mươi vạn quân sang làm cỏ nước ta. Tướng giặc ngạo mạn nói rằng: “Vó ngựa Mông Cổ đi đến đâu, cỏ không mọc được ở chỗ ấy”. Xin các bô lão cho biết: Ta nên tính sao? Các bô lão xôn xao: - Xin bệ hạ cho đánh! - Thưa chỉ có đánh! Nhà vua nhìn những khuôn mặt đẹp lồng lộng, hỏi lại một lần nữa: - Nên hòa hay nên đánh? Tức thì muôn tiếng đồng thanh trả lời: - Đánh! Đánh! Điện Diên Hồng như rung chuyển. Người người sục sôi. Nhà vua trẻ mắt long lanh, gương mặt hồng hào phản chiếu ánh đuốc bập bùng. Nhìn thấy khí thế khăng khái của các vị bô lão như đại diện ý chí và sức mạnh của muôn dân trăm họ, Người càng vững tin ra lệnh “Đánh!”. Theo Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 5, tờ 44a).
7. Trường THPT Trần Phú - Giáo dục công dân 11 DÂN CHỦ TRỰC TIẾP Ở THỤY SĨ Lập pháp công dân trong kỷ nguyên hiện đại bắt đầu ở các thành thị của Thụy Sĩ vào thế kỷ thứ 13. Năm 1847, người Thụy Sĩ thêm "đạo luật trưng cầu dân ý" vào hiến pháp của họ. Họ sớm phát hiện ra rằng chỉ có quyền phủ quyết các luật của Nghị viện thôi chưa đủ. Năm 1890, khi các điểu khoản cho việc làm luật của người dân nước Thụy Sĩ đang được tranh luận trong xã hội dân sự và nhà nước, người Thụy Sĩ đã dùng lại ý tưởng về việc đa số kép từ Quốc hội Mỹ, nơi mà các phiếu bầu ở Hạ viện đại diện cho nhân dân và phiếu bầu ở Thượng viện đại diện cho tiểu bang (Kobach, 1993). Năm 1891, họ thêm vào "Quyền đề xướng luật lệ và sửa đổi trong hiến pháp". Các cuộc tranh luận chính trị gay gắt của Thụy Sĩ từ năm 1891 đã cho thế giới một nền tảng kinh nghiệm có giá trị trong quyền đề xướng luật lệ và sửa đổi trong hiến pháp. Ở Thụy Sĩ, đa số đơn có thẩm quyền ở cấp thành thành thị và tiểu bang, nhưng ở cấp trung ương, đa số kép phải có trong những vấn đề có liên quan tới hiến pháp. Mục đích của đa số kép chỉ để bảo đảm cho tính hợp pháp của các luật do nhân dân lập ra. Trước hết, đa số kép là sự tán thành bởi đa số phiếu và tiếp theo là đa số ở cấp tiểu bang nơi đa số phiếu đó đồng ý với cách thức bỏ phiếu. Một luật do công dân đề xướng không thể nào được thông qua ở Thụy Sĩ ở cấp trung ương nều một nhóm đa số người dân tán thành nhưng đa số của các tiểu bang không tán thành. Để trưng cầu dân ý hay đề xướng trong những điều khoản chung thì đa số phiếu bầu là đã đủ (Hiến pháp Thụy Sĩ, 2005). Thụy Sĩ là một ví dụ điển hình nhất của một nền dân chủ trực tiếp, vì nó biểu thị hai trụ cột đó ở cả hai cấp địa phương lẫn trung ương. Trong suốt 120 năm qua, có hơn 240 lần quyền đề xướng luật lệ được đưa ra trưng cầu dân ý. Nhân dân chỉ chấp nhận khoảng 10% số đề xướng đó. Ngoài ra, họ thường chọn những đề xướng được chính phủ đề ra. Theo những người ủng hộ, việc giàu tính hợp pháp tiếp cận với việc làm luật của người dân đã và đang rất thành công.